Podatki Onet,
„My rządzim światem, a nami kobiety” pisząc te słowa Ignacy Krasicki nie przypuszczał nawet jak ogromnego znaczenia nabiorą one 200 lat później. Nietrudno dostrzec, co autor miał na myśli, władza żeńskiego świata nad męskim wydaje się, bowiem niekwestionowana i oczywista (?!), ale czy w każdej dyscyplinie?
Koniec XX wieku i początek kolejnego stulecia przynosi ze sobą nowe problemy i nowe pytania. Jednym z elementów polityki europejskiej stało się od jakiegoś czasu dążenie do wyrównania szans obu płci, co wiąże się ze zmianami statusu kobiet i mężczyzn oraz ich ról społecznych. Można stwierdzić, że zanika coraz wyraźniej wizerunek kobiety jako wyłącznie matki, żony i gospodyni domowej, a niemal powszechny staje się obraz kobiety realizującej role rodzinne i jednocześnie aktywnej zawodowo. Jak więc obecnie wygląda sytuacja kobiet, od dziesięcioleci starających się zdobyć odpowiednie miejsce w biznesie? Przyjrzyjmy się faktom.Według wyników badań kobietom płaci się przeciętnie o 1/4 mniej niż mężczyznom wykonującym tę samą pracę.
Nie powstrzymam się tutaj od wspomnienia moich doświadczeń z Australii gdzie przez blisko rok miałam okazję przyjrzeć się temu problemowi, który owszem istnieje, ale – odmiennie niż u nas – dla pracodawców, którzy przez nieuwagę (?!) zapłacą jednemu pracownikowi o kilka centów mniej od innego pracującego na tym samym stanowisku. Zasada płacenia w takich przypadkach równego wynagrodzenia jest tam rzeczywiście przestrzegana i biada tym pracodawcom, którzy ją złamią. Będzie to tak finansowo odczuwalne, że zrobią to tylko raz.
Statystyki wskazują również na to, że kobiety w Polsce są lepiej wykształcone od mężczyzn, ale mimo tego 3 razy rzadziej pełnią funkcje kierownicze. Co na to stróże równości praw dla wszystkich obywateli?
Mimo, że pracujące kobiety z wykształceniem wyższym i średnim w Polsce stanowią 53,6% całej populacji, natomiast udział zatrudnionych mężczyzn o tym samym poziomie wykształcenia wynosi zaledwie 37,2%, nie znajduje to odzwierciedlenia w zajmowaniu wyższej pozycji zawodowej, o czym świadczą dane informujące, że kobiety z wyższym wykształceniem zajmują tylko 28,5% ogółu stanowisk kierowniczych.
Jakie mogą być powody tak niskiej statystyki na rynku pracy? W przeprowadzonych dotychczas, nielicznych zresztą badaniach nie zaobserwowano różnic w przydatności zawodowej na stanowisku menedżera w zależności od płci, są, więc chyba inne przyczyny.
Jedną z nich jest na pewno wiek uznany za właściwy dla menedżera. Jak wiadomo przyjęty tok kariery wygląda w ten sposób, że menedżerowie awansujący na wyższe stanowiska mają jeszcze przed sobą wiele lat wydajnej pracy przed odejściem na emeryturę. W przypadku większości wyższych stanowisk istnieje przekonanie, że należy je powierzyć osobom, których wiek nie wybiega ponad 40 lat. Z tego względu okres pomiędzy trzydziestym a czterdziestym rokiem życia wydaje się być najlepszym na zbieranie doświadczeń. Wynika z tego, że jest to najmniej dogodny moment na całkowite poświęcenie się pracy zawodowej dla kobiet. Ich zadaniem czy też chęcią jest prokreacja, stworzenie domu. Pogodzenie życia zawodowego i rodzinnego w pełnych jego formach jest trudne do zrealizowania. Wyjścia z tej sytuacji są trzy. Pierwsze – zrzec się kariery zawodowej na rzecz starego twierdzenia, że miejscem kobiety jest dom. W społeczeństwie istnieją przecież nadal dwa stereotypy męski i kobiecy. Męski, znacznie wyżej ceniony, związany jest z kompetencją zawodową i dominacją. Od mężczyzn wymaga się siły walki, umiejętności przetrwania, ochrony, bezpieczeństwa. Kobieca sfera ogranicza się raczej do funkcji wspierającej i opiekuńczej. Drugie rozwiązanie to zrzec się rodziny na rzecz pracy zawodowej, trzecie natomiast – pogodzić dwa życia ze sobą. Ostatnie wyjście jest możliwe, aczkolwiek wymaga ogromnego poświęcenia. Kobiety posiadające rodzinę i będące menedżerami są nadmiernie obciążone obowiązkami, które znajdują się ze sobą w stałym konflikcie. Czują się one permanentnie przemęczone, a izolowanie ich przez męskich menedżerów i blokowanie ich działalności staje się często przyczyną rezygnacji z zajmowanych stanowisk, które z takim trudem osiągnęły.
Kolejną przeszkodą, wiążącą się bezpośrednio z tym ostatnim stwierdzeniem, jest homogeniczność już istniejącej kadry menedżerskiej. Pociąga to za sobą uprzywilejowanie kadry męskiej, szczególnie wyższych szczebli. W zasadzie to mężczyźni decydują, przez kogo powinny być obsadzane wysokie stanowiska, utrudnia to znacznie pracę kobietom, którym mimo wszystko udało się dostać pomiędzy szeregi męskie.
Istnieje też druga strona medalu świadcząca o tym, że kobiety potrafią działać samodzielnie i dobrze sobie z tym radzą. Aktywność zawodowa kobiet przejawia się coraz częściej w samo zatrudnianiu. Coraz więcej kobiet decyduje się na prowadzenie własnego przedsiębiorstwa, występując jednocześnie w roli właścicielki i zarządzającej.
Kobiecy biznes obejmuje wszystkie sfery działalności gospodarczej. Choć dominują tu firmy handlowe (40%) i usługowe (36%), zaznacza się coraz wyraźniejszy udział firm wytwórczych. Kobiety wolą często prowadzić własną działalność nawet na mniejszą skalę niż podlegać innym. Analizując cechy kobiecej przedsiębiorczości należy stwierdzić, że nie różnią się one od mężczyzn w zakresie umiejętności i doświadczenia pozwalających na prowadzenie własnej firmy. Z pewnością cechami wyróżniającymi je od mężczyzn, które jak twierdzą one same, gwarantują sukces są: pracowitość, otwartość na ludzi, upór w działaniu, wytrwałość, sumienność i odpowiedzialność.
Kobiety prowadzą firmy rachunkowe, komputerowe, projektowo-reklamowe, odnowy biologicznej, a nawet usługi transportowe. W sferze produkcji znaczny jest udział firm prowadzących małą gastronomię, szwalni, wytwórni sprzętu turystycznego a także sieci sklepów spożywczych, przemysłowych, meblowych, hurtownie i kwiaciarnie.
Przedsiębiorczość kobiet wiejskich opiera się głównie na handlu (sklepy), usługach rolniczych i turystycznych. Prowadzą one także działalność rękodzielniczą, zajmują się przetwórstwem owocowo-warzywnym, produkcją tworzyw sztucznych, a także prowadzą szkółki jeździeckie.
Kobiety stawiając sobie za cel udoskonalanie swojej firmy chętnie się dokształcają, potrafią przekazać zdobytą wiedzę i jak to kobiety są bardziej nastawione na ludzi niż na zadania. We własnej firmie nie czują ograniczeń krępujących ich działalność menedżerską, podczas kiedy barierą trudną do pokonania przez kobiety zatrudniane w firmach nie będących ich własnością mogą być stereotypowe, przestarzałe poglądy na temat udziału kobiet w sferze zarządzania, które utożsamiane są często z niemożliwością podejmowania decyzji i ponoszenia odpowiedzialności a to prawdopodobnie z uwagi na zbyt „miękki” sposób zachowania oraz zaangażowanie w sprawy rodziny. Często, choć mylnie, zakłada się także, że z charakteru kobiet wynika brak zainteresowania stanowiskami dającymi władzę w przeciwieństwie do mężczyzn utożsamianych z walką o najwyższe pozycje zawodowe.
Rozpatrując drogę zawodową kobiet należy zauważyć, że już wczesne jej fazy mogą ograniczyć możliwości dalszej kariery. Kobiety przydzielane są, bowiem często do funkcji pomocniczych, rzadko, kiedy zajmują stanowiska bezpośrednio powiązane z podejmowaniem decyzji wysokiego ryzyka. Oceniane są pod kątem umiejętności zawodowych, a nie zdolności kierowniczych i w tym kierunku od początku kształtowana jest najczęściej ich kariera.
Wymagania konkurencji na rynku europejskim zmuszają polski biznes do poszukiwania najlepszych pracowników bez względu na płeć. Jakie cechy powinien posiadać, więc menedżer bez względu na to czy jest kobietą czy mężczyzną? Na pewno otwartość i zdolność do zmian, umiejętność i chęć uczenia się od innych, zdolności porozumiewania się, tworzenia zespołów, przewodzenia i dostosowania stylu kierowania do pracowników. Kierowanie powinno polegać na umiejętnym przekonaniu zespołu do współpracy w oparciu o własne kompetencje, zdolność konsultowania, dyskutowania, wyjaśniania i negocjowania. Jak sami państwo widzą wymienione tutaj cechy doskonale odnoszą się do mężczyzn, ale czyż nie funkcjonują w takim samym stopniu w odniesieniu do kobiet? W nowych realiach najcenniejsi staną się pracownicy, którzy będą zdolni dostosować swoje umiejętności do potrzeb nowego, wspólnego rynku europejskiego. Zmiany za tym idące są nieuniknione, a to z kolei z pewnością pociągnie za sobą nowe tendencje w zarządzaniu, o których głośno jest już teraz. Mówi się o nowej komunikacyjnej kulturze przedsiębiorstwa gdzie menedżer staje się osobą integrującą, motywującą oraz organizującą komunikację. Dużego znaczenia nabierają uczucia i intuicja, a więc te wartości, które do tej pory liczyły się w życiu prywatnym. Są to cechy typowo kobiece, dawniej skutecznie zwalczane, przez co utrudniały one dostęp do kierowniczych stanowisk. W nowym stylu zarządzania kobieta nie będzie prawdopodobnie musiała przejmować męskich wzorów, będąc sobą z powodzeniem będzie mogła spełniać funkcje w większości do tej pory przypisane mężczyźnie. Nie znaczy to jednak otworzenia się nowej świetlanej przyszłości w sferze menedżerskiej dla kobiet. W dalszym ciągu istniejące stereotypy, tradycyjny system edukacji istniejące ustawodawstwo nie sprzyjają dokonywaniu daleko idących zmian.
Z biegiem czasu, drogą naturalnej ewolucji dojdziemy do pełnego zrównania kobiet i mężczyzn w biznesie. Nie przyspieszy się tego procesu poprzez traktowanie kobiet na zasadach preferencyjnych. Mogłoby to przynieść więcej szkody niż pożytku. Równe możliwości powinny oznaczać, że kobiety i mężczyźni ubiegają się o pracę, a następnie pracują na równych zasadach. Jak będzie wyglądać przyszłość? Odwołując się do badań niektórych znawców tematu można przypuszczać, że sprawa została przesądzona i ewolucja stylu zarządzania pozwoli na skuteczne osiągnięcie równowagi w statystykach dotyczących obejmowania stanowisk kierowniczych. Oszczędzi to wielu frustracji, niestety dopiero następnym pokoleniom płci żeńskiej, które odnosząc sukcesy w biznesie nie będą musiały tracić swojej kobiecości. A zatem pozostaje mieć nadzieję!
Monika Hernecka Dyrektor Operacyjny, FUTUREA Grupa Doradcza Sp. z o.o.